Balkan coğrafyasında oldukça yaygın olarak bilinen ve (Mart Ayı’nın ) baharın gelişini müjdeleyen Baba Marta (Martenitsa-Marteniçka) Edirneli kadınların elinde şekilleniyor.
Özelikle Bulgaristan topraklarında baharın gelişi ile beraber tüm cadde ve sokaklarda çok sayıda satıcı ailelerine gelir amacıyla kırmızı ve beyaz yün iplerden oluşan bileklikleri boncuklarla veya diğer süs eşyaları ile süsleyerek satışını yapıyor. Vatandaşlar ise satın aldıkları bu bilekleri yakınlarına hediye ederek “Chestita Baba Marta” diyerek “bahar bayramın kutlu olsun”temennisinde bulunup hediye ediyor.
Komşu ülke Bulgaristan başta olmak üzere Romanya, Kuzey Makedonya ve Moldova’da ağırlıklı olarak yaşatılan bu gelenek karşısında Edirneli kadınlarda boş durmayarak bileklikleri gün öncesinden üretmeye başladılar.
Edirne Belediyesi’nin Kadın Aile Hizmetleri Müdürlüğü’nde Halk Eğitim merkezine bağlı olarak açmış olduğu kursiyerler tarafından yapılan bileklikler her Cuma günü Edirne’ye akın akın gelen Bulgar turistler için hazırlanıyor.
Konu hakkında açıklama yapan Edirne Belediyesi Kadın Aile Hizmetleri Müdürü Özlem Takındı “4 Mart günü açılacak olan 8 Mart Dünya Kadınlar Günü etkinlikleri çerçevesinde Saraçlar caddesinde açacağımız stantlarda bunun satışı yapılacaktır. Marteniçkaların esas satışı Bulgaristan vatandaşı olmasına rağmen burada yaşayan Bulgaristan göçmeni Türklerimiz de var onlar da büyük ilgi ve rağbet gösterecektir”diyerek üretim yaptıklarını belirtti.
Kurs öğretmeni Hümeyra Erçin ise Mart ayı öncesinde bileklikler hazırlamaya başladıklarını belirterek “Biz Mart’tan önce bilekliklerimizi hazırlıyoruz Marteniçka bilekliklerimiz Balkanlar’a has Bulgaristan’a has bir özellik olsa da Trakya bölgesinde de çok yaygın olarak insanların talep ettiği ve şansına,uğruna inanılan ritüel olarak taktıkları, kullandıkları bir bilekliktir. Mart’ın 1’inde takmaya başlıyoruz dilek tutarak takıyoruz. Kırmızı ve beyaz ipten yapılan bileklikler beyaz ipin uğur getirdiğine uzun ömür getirdiğine inanılıyor kırmızı ipin ise sağlık ve güç getirdiğine inanılıyor, takarken dilek dileyerek takıyoruz. Leylek, kırlangıç gördüğümüzde kolumuzdan çıkartarak bahar çiçekleri açmış bir ağaca asıyoruz. Bu dileğimizin tutacağı anlamına geliyor. Çok yaygın olarak talep gören bir bileklik. Özellikle bu ay da biz de kursumuzda bunların çalışmasını yapımını yaparak hem hediye ediyoruz, hem de satışını yapıyoruz”dedi.
Marteniçka bilekliklerini Saraçlar caddesi üzerinde açılacak olan stantlarda bulabileceklerini söyleyen Erçin “Çok pahalı bir şey değil çok cüzi bir fiyata bulabilirler. Yine Edirne Belediyesi’nin Saraçlar da yine ayın
Tarihi kaynaklara göre geçmiş yüzyıllarda Bulgaristan krallığı yaptığı savaşlardan dolayı savaşın kazanıldığı ile ilgili bir güvercin aracılığı ile çok uzak bir noktaya haber uçurması için bir güvercinin ayağına beyaz bir iple mektup bağlar. Güvercinin aldığı uzun yolda güvercin bir hayli yorgun düşer ve uçuş süresinin uzunluğundan dolayı ayağa beyaz iple bağlanan mektup adrese teslim edilir. Ancak zaferin kazanıldığı haberini alan karşı taraf güvercinin ayağındaki beyaz ipin güvercinin ayağını sıkan ipten dolayı ayağının kanadığını ve ipin kırmızı beyaz olduğunu görür. Yani savaşta çok kan döküldüğü anlamını taşır ve Bulgarlar bundan böyle kan dökülmemesi için bahar ayında kazanılan bu zaferden dolayı her yıl Baba Marta adı verilen bahar bayramını kırmızı beyaz yapağı yününden yapılan ipleri birbirlerine barış, sağlık ve mutluluğu temsil etsin diye hediye olarak verirler.
Bir başka ritüele göre bir zamanlar Balkan topraklarında yaşayan Baba Marta soğuk kışın sonunun geldiğini her yılın 1 Martında müjdeler.
Baba Marta Leyleklerin koruyucusudur. Onların yönlerini değiştirmeleri baharın müjdecisidir. Bu yön değişimi sırasında koruyucu kırmızı ve beyaz ipler kullanılır ve Mart ayı boyunca vücuttan çıkarılmaz. Ayrıca bağlanılan ipe bir dilek atfedilir ve ilk leyleği görene kadar bileklik vücutta kalmaya devam eder.
Bu iplerin adı Pijo ve Penda’dır kırmızı ve beyaz Marteniçkalar, sadece insanlara değil, aynı zamanda da hayvanlara da takılır- yıl boyunca sağlıklı ve doğurgan olmaları niyet edilir
Pijo ile Penda zamanın ötesinde iki aşık. Pijo, yakışıklı, zeki ve mütevazı bir gen. Çok çalışkan ve hiç bir zaman işsiz durmuyor; sürekli birine yardım ediyor, köyü dolaşıyor. Bu yüzden de yanakları her zaman kıpkırmızı. Yollara düştüğü bir günde güzel Penda’ya ilk görüşte aşık oluyor. Penda, yörenin en güzel kızı. Mütevazı, çok kalpli ve dürüst. Saçları siyah, o zamana kadar rastlanmayan bembeyaz teni olduğu söylenir. Pijo, Penda’nın güzelliğinden mest olur. Penda ile evlenmek ister. Penda da Pijo’yu hayat arkadaşı olarak seçer. Böylece, iki genç, birkaç köyün halkını davet edip dillere destan bir düğün yaparlar. insanlar da bu çifte kumruların aşk ve sevgisine hayran kalır bu olayı ölümsüzleştirmek için bir tane kırmızı erkek ve bir tane beyaz bayan figürleri yapmışlar. Günümüzde de Pijo ile Penda, her yıl martenitsalar aracılığıyla bizi izler ve aşk duygusunun insanı yüceltip ölümsüzleştirdiğini bize hatırlatırlar.
Öte yandan bu geleneğin 2017 yılında Bulgaristan, Romanya, Kuzey Makedonya ve Moldova'nın ortak adaylığı ile UNESCO'nun Somut Olmayan Kültürel Miras listesine dahil edildiği biliniyor.